Rozpoczęcie kontroli

Obecnie aktem, który reguluje ogólne zasady kontrolowania przedsiębiorców jest Prawo przedsiębiorców. Zasady prowadzenia kontroli tam uregulowane, choć w różnym zakresie, mają zastosowanie do takich organów jak Inspekcja Handlowa, Sanepid, Inspekcja Ochrony Środowiska, Inspekcja Transportu Drogowego.

Kontrola po uprzedniej analizie

Organy kontrolne planują i przeprowadzają kontrole po uprzednim dokonaniu analizy prawdopodobieństwa naruszenia prawa w ramach wykonywania działalności gospodarczej. Analiza obejmuje identyfikację obszarów podmiotowych i przedmiotowych, w których ryzyko naruszenia przepisów jest największe. Sposób przeprowadzenia analizy określa organ kontroli lub organ nadrzędny. Zasada ta nie ma zastosowania, gdy organ kontroli poweźmie uzasadnione podejrzenie:

• zagrożenia życia lub zdrowia,
   
• popełnienia przestępstwa lub wykroczenia,
   
• popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
   
• innego naruszenia prawnego zakazu lub niedopełnienia prawnego obowiązku

w wyniku wykonywania działalności gospodarczej objętej kontrolą.

Ponadto analiza nie ma zastosowania do działalności przedsiębiorców w zakresie objętym nadzorem nad rynkiem finansowym, a także w przypadku gdy kontrola jest niezbędna do przeprowadzenia postępowania w celu sprawdzenia wykonania zaleceń pokontrolnych organu lub wykonania decyzji albo postanowień nakazujących usunięcie naruszeń prawa, w związku z przeprowadzoną kontrolą.

Organy kontroli są zobligowane do zamieszczania w swoich Biuletynach Informacji Publicznej ogólnych schematów procedur kontroli, które wynikają z przepisów powszechnie obowiązującego prawa.

Zawiadomienie o kontroli

Kontrola działalności gospodarczej zasadniczo odbywa się po uprzednim zawiadomieniu przedsiębiorcy o planowanej kontroli przez organ kontrolny. Kontrola powinna rozpocząć się pomiędzy 7. a 30. dniem od dnia doręczenia zawiadomienia (na wniosek przedsiębiorcy kontrola może być wszczęta przed upływem 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia). Jeżeli nie rozpocznie się w tym terminie, konieczne jest powtórne zawiadomienie.

Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli zawiera:

• oznaczenie organu,
   
• datę i miejsce wystawienia,
   
• oznaczenie przedsiębiorcy,
   
• wskazanie zakresu przedmiotowego kontroli,
   
• imię, nazwisko oraz podpis osoby udzielającej upoważnienia do przeprowadzenia kontroli z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji.

Trochę inne zasady dotyczą czynności kontrolnych związanych z pobieraniem próbek i dokonywaniem oględzin, w tym pojazdów, lub dokonywaniem pomiarów. Mogą być one wykonywane przed upływem terminu 7 dni i nie mogą trwać dłużej niż jeden dzień roboczy, natomiast czynności związane z dokonywaniem pomiarów nie mogą przekraczać kolejnych 24 godzin liczonych od chwili rozpoczęcia tych czynności. Takie oględziny nie mogą dotyczyć treści dokumentów.

W przypadku podejmowania czynności kontrolnych zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli może być doręczone przedsiębiorcy albo osobie przez niego upoważnionej, a w razie nieobecności przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej, może być ono doręczone zarządzającemu w imieniu przedsiębiorcy zakładem lub inną wyodrębnioną częścią przedsiębiorstwa lub kierownikowi wyodrębnionej komórki organizacyjnej przedsiębiorstwa.

Od zasady prowadzenia kontroli tylko po uprzednim zawiadomieniu istnieje katalog wyjątków zawarty w art. 48 ust. 11 Prawa przedsiębiorców. Zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli nie dokonuje się m.in. gdy przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przedsiębiorca nie ma adresu zamieszkania lub adresu siedziby lub doręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione, a także w przypadkach określonych w art. 282c Ordynacji podatkowej. Ponadto gdy przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska.

Czynności kontrolne mogą być wykonywane przez pracowników organu kontroli po okazaniu przedsiębiorcy albo osobie przez niego upoważnionej legitymacji służbowej upoważniającej do wykonywania takich czynności oraz po doręczeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli, chyba że odrębne przepisy przewidują możliwość podjęcia kontroli po okazaniu legitymacji. W takim przypadku upoważnienie doręcza się przedsiębiorcy albo osobie przez niego upoważnionej w terminie określonym w tych przepisach, lecz nie później niż w terminie 3 dni roboczych od dnia wszczęcia kontroli.

Kontrola pod nieobecność przedsiębiorcy

Obowiązkiem przedsiębiorcy jest wskazanie na piśmie osoby upoważnionej do zastępowania go podczas kontroli, w szczególności w czasie jego nieobecności. Czynności kontrolne wykonywane są bowiem w obecności przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej. Zasady tej nie stosuje się gdy:

• ratyfikowane umowy międzynarodowe albo bezpośrednio stosowane przepisy prawa Unii Europejskiej stanowią inaczej,
   
• przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia,
   
• kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów,
   
• przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska.

Nieobecność przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej albo niewyznaczenie takiej osoby, nie oznacza, że kontrola nie odbędzie się. Kontrola może bowiem odbyć się w obecności tzw. osoby czynnej w lokalu przedsiębiorstwa. Prawo przedsiębiorców stanowi, że w takim przypadku czynności kontrolne mogą być wykonywane w obecności innego pracownika przedsiębiorcy lub osoby zatrudnionej u przedsiębiorcy w ramach innego stosunku prawnego, którzy mogą być uznani za osobę, o której mowa w art. 97 Kodeksu cywilnego, lub w obecności przywołanego świadka, którym powinien być funkcjonariusz publiczny, niebędący jednak pracownikiem organu przeprowadzającego kontrolę. Przepis ten wyraźnie stanowi, że kontrola może rozpocząć się w obecności pracownika lub osoby zatrudnionej u przedsiębiorcy w ramach innego stosunku prawnego. Warto zauważyć, że takiego uszczegółowienia brakowało w poprzednio obowiązującej ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, choć przyjmowało się, że również wtedy kontrola mogła być prowadzona nie tylko w obecności osoby będącej pracownikiem przedsiębiorcy.