Powołanie zarządcy sukcesyjnego

Przedsiębiorca prowadzący firmę na podstawie wpisu do CEIDG, który chce, aby firma zachowała ciągłość działania po jego śmierci, może ustanowić zarządcę sukcesyjnego. W przypadku gdy nie dopełni formalności w tym zakresie, do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia spraw spadkowych i podjęcia decyzji o jej dalszych losach, zarząd sukcesyjny mogą ustanowić jego następcy prawni.

Powołanie zarządcy przez przedsiębiorcę

Na zarządcę sukcesyjnego można powołać osobę fizyczną, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Funkcji tej nie może pełnić osoba, wobec której prawomocnie orzeczono:

• zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 373 ust. 1 Prawa upadłościowego (Dz. U. z 2019 r. poz. 498 ze zm.), lub
   
• środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, obejmujący działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.

Krąg uprawnionych następców prawnych

Do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy uprawnieni są:

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
   
• w przypadku braku ogłoszonego testamentu - spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
   
• jeżeli został ogłoszony testament - spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, obejmujący udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Osoba uprawniona do powołania zarządcy sukcesyjnego nie musi legitymować się postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku ani sporządzonym przez notariusza aktem poświadczenia dziedziczenia.

Jeśli doszło do stwierdzenia nabycia spadku, tzn. zostało wydane prawomocne postanowienie sądu, stwierdzające nabycie spadku, notarialny akt poświadczenia dziedziczenia albo europejskie poświadczenie spadkowe, uprawnienie do powołania zarządcy przysługuje osobom wymienionym w tych aktach, czyli właścicielom przedsiębiorstwa w spadku.

Proces powołania zarządcy

Powołanie zarządcy już po śmierci przedsiębiorcy jest znacznie trudniejszą procedurą niż dokonanie tego przez samego przedsiębiorcę. Do jego powołania wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje (wraz z osobą powołującą zarządcę) udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Jeżeli nie zostanie:

• wydane prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,
   
• zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia czy wydane europejskie poświadczenie spadkowe,

wielkość udziałów w przedsiębiorstwie w spadku ustalona zostanie przy uwzględnieniu wszystkich znanych osobie powołującej zarządcę sukcesyjnego osób, którym w chwili powołania zarządcy sukcesyjnego będzie przysługiwał udział w przedsiębiorstwie w spadku. Powołanie zarządcy sukcesyjnego albo wyrażenie zgody na powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedstawiciela ustawowego osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych albo której zdolność do nich jest ograniczona, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego.

Osoba ustanawiająca zarządcę zobowiązana jest do złożenia przed notariuszem oświadczenia o przysługującym jej udziale w przedsiębiorstwie w spadku oraz znanych jej innych osobach, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, a właściciel przedsiębiorstwa w spadku musi też złożyć oświadczenia o:

• istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi,
   
• znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów.

Oświadczenia te należy złożyć pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Powołanie zarządcy w tym przypadku wymaga aktu notarialnego. Procedura ta składa się z dwóch etapów. Pierwszym jest sporządzenie przez notariusza protokołu powołania zarządcy sukcesyjnego. Jest on podpisywany przez osobę powołaną do pełnienia tej funkcji. Następnie po sporządzeniu protokołu powołania zarządcy sukcesyjnego notariusz musi sporządzić akt powołania. Zawiera on dane dotyczące spadkodawcy, zarządcy, osoby go powołującej oraz osób wyrażających na to zgodę. Notariusz dokonuje również zgłoszenia do CEIDG faktu powołania takiej osoby.

Termin na powołanie zarządcy

Ustawodawca przewidział nieprzekraczalny termin, w którym istnieje możliwość powołania pierwszego zarządcy sukcesyjnego. Termin ten wynosi 2 miesiące od dnia śmierci przedsiębiorcy. Nie można go przedłużyć ani przywrócić. Po jego upływie nie ma już możliwości powołania zarządcy sukcesyjnego. Jak czytamy w wyjaśnieniach Ministerstwa Rozwoju zamieszczonych na stronie www.gov.pl/web/rozwoj: "(...) Trzeba pamiętać, że okres od śmierci przedsiębiorcy do ustanowienia zarządu sukcesyjnego jest czasem niepewności co do tego, czy nastąpi kontynuacja zatrudnienia, czy będą nadal wykonywane kontrakty handlowe oraz czy zostaną utrzymane w mocy decyzje związane z przedsiębiorstwem. Nie może być to okres zbyt długi. Osoby uprawnione powinny jak najszybciej podjąć decyzję co do tego, czy chcą skorzystać z zarządu sukcesyjnego, czy nie są tym zainteresowane. Procedura ustanowienia zarządu sukcesyjnego jest jednak prosta i elastyczna. Osoby biorące udział w powołaniu zarządcy sukcesyjnego nie muszą stawiać się u tego samego notariusza w jednym czasie. Nie jest też konieczna zgoda sądu opiekuńczego w przypadku małoletnich. Dzięki temu termin 2-miesięczny powinien być wystarczający do podjęcia decyzji o powołaniu zarządcy sukcesyjnego i do dokonania tej czynności (...)".

Okres do czasu powołania zarządcy

Do dnia powołania zarządcy prawdopodobni właściciele przedsiębiorstwa w spadku mogą dokonywać wyłącznie takich czynności, które będą konieczne, aby nie doszło do pogorszenia się stanu przedsiębiorstwa. Chodzi o tzw. czynności zachowawcze. Zatem możliwe będzie w tym okresie (2 miesiące) np. dokonywanie sprzedaży zapasów produktów, aby nie uległy one przeterminowaniu czy wykonywanie zawartych przez przedsiębiorcę umów.