A A A

Sposób podziału zysku w spółce jawnej

Gazeta Podatkowa

Udział w zysku to jeden z głównych sposobów czerpania korzyści z uczestnictwa w spółce jawnej. Dzielenie zysku przez wspólników często następuje w sposób nieformalny. Jest to źródłem wielu kłopotów dla samych wspólników, jak i dla spółki. Prawidłowe ustalenie prawa do zysku i jego wysokości pozwala uniknąć późniejszych problemów.

Udział wspólnika w zysku

Zasadą wynikającą z art. 51 § 1 Kodeksu spółek handlowych jest, że każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Jest to jednak reguła względnie obowiązująca, co oznacza, że wspólnicy w umowie spółki jawnej mogą tę kwestię unormować odmiennie, np. że jeden wspólnik będzie uczestniczył w zysku w 3/5, a drugi jedynie w 2/5. Nie jest jednak możliwe całkowite pozbawienie jednego ze wspólników prawa do zysku.

Należy pamiętać, że w razie wątpliwości określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się również do jego udziału w stratach (art. 51 § 2 K.s.h.).

Roszczenie o wypłatę zysku

O ile kwestia samego prawa do uczestnictwa w zysku oraz jego wysokości jest uregulowana w art. 51 K.s.h., to w kolejnym przepisie (art. 52 K.s.h.) mowa jest o sposobie realizacji tego prawa. Wynika z niego, że wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego, a jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy wspólnika został uszczuplony, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału wspólnika.

Istotne jest więc określenie, czy żądanie podziału i wypłaty zysku za dany rok w ogóle może być zgłoszone. Nie będzie tak, gdy pomimo osiągnięcia zysku uprzednio doszło do uszczuplenia udziału kapitałowego wspólnika. Udział ten odpowiada, stosownie do art. 50 § 1 K.s.h., wartości rzeczywiście wniesionego wkładu. Jeśli zatem zaistniały zdarzenia powodujące obniżenie udziału kapitałowego, to osiągnięty zysk powinien zostać przeznaczony na jego uzupełnienie. Może to wpływać na zmniejszenie roszczenia o wypłatę zysku, lub nawet jego całkowite wyłączenie.

Ponadto zysk może być wypłacony, jeśli został wypracowany i nie przekazano go na inne cele. Spółka jawna może odmówić wypłaty zysku, jeśli roszczenie wspólnika uległo przedawnieniu. Roszczenie to przedawnia się po upływie trzech lat od dnia wymagalności (terminu płatności).

Termin do wypłaty zysku

Przedawnienie roszczenia o wypłatę zysku uzależnione jest od ustalenia terminu jego płatności. Kwestię tę ostatnio rozpatrywał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lipca 2008 r. (sygn. akt IV CSK 101/08). Stwierdził w nim, że objęcie spółki jawnej podlegającej przepisom ustawy o rachunkowości obowiązkiem zatwierdzenia sprawozdania finansowego nie później niż 6 miesięcy od końca roku obrotowego oznacza, że jest to czas niezbędny, w którym w normalnym trybie spółka powinna spełnić świadczenie, gdyby wspólnik zgłosił żądanie wypłaty zysku w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zd. 2 Kodeksu cywilnego), czyli z końcem roku obrotowego (art. 52 § 1 K.s.h.). Oznacza to, że roszczenie o wypłatę zysku za dany rok obrotowy przedawnia się najpóźniej po upływie 3 lat i 6 miesięcy od dnia kończącego ten rok obrotowy (np. roszczenie za 2016 r. przedawni się najpóźniej z dniem 1 lipca 2020 r.).

W większości spółek roczne podsumowanie następuje jednak wcześniej niż przed upływem 6 miesięcy od zakończenia roku. Jeśli wspólnik uczestniczył w takim podsumowaniu i głosował nad uchwałami go dotyczącymi, to należy przyjąć, że już wówczas dowiedział się o prawie do zysku i mógł zgłosić żądanie o jego wypłatę. Z tą datą też rozpocznie się bieg terminu przedawnienia.

Realizacja roszczenia o wypłatę zysku

Należy zwrócić uwagę, że do wypłaty zysku nie jest niezbędne podjęcie przez wspólników uchwały o przeznaczeniu zysku do wypłaty, co się czyni w przypadku spółek kapitałowych (art. 191 § 1 oraz art. 347 § 1 K.s.h.). Zysk określany jako nadwyżka majątku spółki jawnej ponad wartość wkładów wspólników ma charakter obiektywny. Powstaje i istnieje niezależnie od tego, czy wspólnicy podejmą uchwałę o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. Uchwały warto jednak podejmować celem udokumentowania tytułu przekazywania środków wspólnikom.

Zgłoszenie żądania wypłaty zysku jest jedyną czynnością, jaką powinien podjąć wierzyciel w celu uzyskania należnej mu wypłaty, o ile spółka osiągnęła zysk za ostatni rok obrotowy i wspólnicy nie podjęli decyzji o innym przeznaczeniu zysku. Niedopełnienie obowiązku zatwierdzenia sprawozdania finansowego wynikającego z ustawy o rachunkowości, nie jest podstawą do uchylenia się przez spółkę od realizacji roszczenia o wypłatę zysku z powodu braku jego wymagalności. Takie stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy w powołanym wyroku.

Jeśli spółka nie spełnia świadczenia dobrowolnie, to wspólnik może ją pozwać o zapłatę. Jest to sprawa ze stosunku spółki i jako taka podlega rozpoznaniu przez sąd gospodarczy. Należy dodać, że po otwarciu likwidacji spółki wspólnikowi przysługuje jedynie roszczenie dotyczące podziału majątku spółki (art. 82 § 2 K.s.h.).

Warto zwrócić uwagę, że jeśli z żądaniem wypłaty zysku zwraca się tylko jeden lub niektórzy wspólnicy, to spółka nie ma obowiązku wypłacać zysku pozostałym jej uczestnikom.

Zaliczka na wypłatę zysku

Kodeks spółek handlowych nie zawiera regulacji uprawniających do wypłaty wspólnikom spółki jawnej zaliczki na poczet przyszłego zysku, które byłyby odpowiednikiem przepisów o zaliczce na dywidendę w spółkach kapitałowych. Pomimo tego, możliwość wypłacania zaliczek w spółce jawnej jest raczej akceptowana w literaturze prawniczej, a ostatnio została również potwierdzona przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 marca 2009 r., sygn. akt III CSK 290/08.

SN stanął na stanowisku, że w spółce jawnej dopuszczalne jest pobieranie przez wspólników określonych kwot z tytułu udziału w zysku spółki bez uchwały, a jedynie za zgodą wszystkich wspólników. Na takich samych warunkach dopuszczalne jest także pobieranie przez wspólników zaliczek na poczet przyszłego zysku. Podkreślił, że w razie nieosiągnięcia zysku wspólnik, który za zgodą wszystkich pozostałych wspólników pobrał kwotowe zaliczki na poczet udziału w zysku, nie ma obowiązku zwracać do kasy spółki jakiejkolwiek kwoty tytułem rozliczenia tej zaliczki. Jej rozliczenie następuje w kolejnym okresie obrachunkowym, w którym spółka osiągnie zysk.