Kto odpowiada za zobowiązania spółki jawnej?

Uzyskanie statusu wspólnika spółki jawnej jest w praktyce równoznaczne z ponoszeniem odpowiedzialności za zobowiązania tej spółki. Osoby decydujące się na współdziałanie w ramach spółki jawnej muszą się liczyć z tym, że z własnej kieszeni będą spłacać zobowiązania spółki.

Spółka jawna posiada tzw. zdolność prawną. Dlatego też zaciąga zobowiązania w imieniu własnym, a nie swych wspólników. W związku z tym w stosunku zobowiązaniowym to właśnie spółka występuje po stronie długu. Regulacje zawarte w Kodeksie spółek handlowych przewidują, że choć na skutek czynności spółki jej wspólnicy nie zaciągają zobowiązań, to ponoszą odpowiedzialność za ich wykonanie. Odpowiedzialność ta w uproszczeniu oznacza możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela z majątku każdego ze wspólników.

Wspólnicy odpowiadają solidarnie

Solidarność to podstawowa cecha odpowiedzialności wspólników spółki jawnej. Jak wynika z art. 22 § 2 K.s.h. za zobowiązania spółki jawnej odpowiedzialność solidarną ponosi ona sama oraz jej wspólnicy. Oznacza to, że każdy ze wspólników jest zobowiązany wobec wierzyciela (kontrahenta) do spełnienia całego świadczenia, tak jakby był jedynym dłużnikiem. Z kolei wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich wspólników łącznie, od kilku z nich lub każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregoś z nich zwalnia pozostałych. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani (art. 366 K.c.). Natomiast zobowiązanym, w przypadku spełnienia świadczenia przez któregoś z nich lub niektórych albo wszystkich, ale nie w częściach równych, przysługuje prawo do wzajemnych rozliczeń.

Odpowiedzialność subsydiarna

Odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej ma jednak charakter subsydiarny, czyli inaczej mówiąc uzupełniający. Oznacza to, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 § 1 K.s.h.).

Ograniczenie to znajduje jednak zastosowanie dopiero na etapie postępowania egzekucyjnego, czyli już po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty albo wyroku. Realizowane jest przy nadawaniu klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom. Wówczas to sąd weryfikuje, czy wierzyciel należycie wykazał, że egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, bądź też że jest oczywiste, iż egzekucja ta byłaby bezskuteczna (art. 778¹ Kodeksu postępowania cywilnego Dz. U. z 2014 r. poz. 101). Jeśli tak nie jest, to egzekucja może być prowadzona tylko z majątku spółki, nie zaś wspólników. W ten właśnie sposób zasada subsydiarności łagodzi rygory zasady solidarności.

Przypadki szczególne

Podstawowe reguły odpowiedzialności za zobowiązania spółki jawnej ostatecznie nie są tak zawiłe. Komplikują się natomiast m.in. w wypadku, gdy spółka ulega przekształceniu, lub gdy dochodzi w niej do zmiany składu osobowego. Oto kilka najistotniejszych wyjątków od przedstawionych wcześniej zasad ogólnych.

• Zamiana wspólników

Chodzi tu konkretnie o tzw. przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę. Za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej będą odpowiadać solidarnie zarówno występujący wspólnik, jak i wspólnik przystępujący do spółki (art. 10 § 3 K.s.h.). Wspólnik występujący nie będzie jednak odpowiadał za zobowiązania powstałe po jego odejściu ze spółki.

• Nowy wspólnik

Osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jej przystąpienia (art. 32 K.s.h.). Może więc spłacać z własnej kieszeni długi, przy których zaciąganiu nie uczestniczyła.

• Długi sprzed rejestracji

W sposób szczególny uregulowane zostało zagadnienie zobowiązań zaciągniętych przez wspólników w okresie pomiędzy podpisaniem umowy spółki a uzyskaniem przez nią wpisu do rejestru przedsiębiorców KRS. W tym okresie powstający podmiot nie posiada tzw. zdolności prawnej i w związku z tym nie może być uważany za stronę umów zawieranych z udziałem wspólników. Spółka jawna powstaje dopiero z chwilą wpisu do KRS (art. 25¹ § 1 K.s.h.). Odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w fazie organizacyjnej spoczywa na wspólnikach zawiązanej spółki. Osoby, które działały w imieniu spółki po jej zawiązaniu, a przed wpisaniem do rejestru, za zobowiązania wynikające z tego działania odpowiadają solidarnie (art. 25¹ § 2 K.s.h.).

• Odpowiedzialność przy wniesieniu przedsiębiorstwa

Rozszerzony zakres odpowiedzialności spoczywa na osobach, które zawarły umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą osobowym, który wniósł do spółki przedsiębiorstwo. Osoby te odpowiadają także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu tego przedsiębiorstwa przed dniem utworzenia spółki. Odpowiedzialność ta, ustanowiona przez art. 33 K.s.h., ogranicza się jednak do wartości wniesionego przedsiębiorstwa według stanu w chwili wniesienia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Warto przy tym dodać, że za zobowiązania te odpowiedzialność ponosi również sama spółka jako nabywca przedsiębiorstwa, a także wspólnik, który je wniósł (art. 55⁴ K.c.).

• Odpowiedzialność po przekształceniu

W wypadku przekształcenia spółki jawnej w spółkę kapitałową (z o.o. lub akcyjną) jej wspólnicy jeszcze przez trzy lata od dnia przekształcenia będą ponosić odpowiedzialność za zobowiązania powstałe przed tym dniem. Wspólnicy przekształcanej spółki osobowej odpowiadają na dotychczasowych zasadach solidarnie ze spółką przekształconą za zobowiązania spółki powstałe przed dniem przekształcenia przez okres trzech lat, licząc od tego dnia (art. 574 K.s.h). Jednak wierzyciel będzie mógł sięgnąć do majątku osobistego wspólników dopiero, gdy egzekucja z majątku przekształconej spółki z o.o. lub akcyjnej okaże się bezskuteczna.